Begin 2017 publiceerde ik een boek over de vraag: “Wat is de mogelijke meerwaarde van bodycamera’s voor politiewerk?” De informatie die nodig was om die vraag te kunnen beantwoorden heb ik gehaald uit meer dan 150 publicaties uit binnen- en buitenland.
Hoewel de politie al zo’n tien jaar best intensief met bodycams werkt, weten we nog steeds niet precies wat de kosten en baten van deze kleine draagbare camera’s zijn. Dat is eigenlijk de belangrijkste conclusie van deze inventarisatie: er is nog maar heel erg weinig grondig onderzoek gedaan dat beschrijft hoe bodycams werken.
Hét evaluatie-onderzoek dat altijd wordt aangehaald is de studie uit Rialto in de V.S. waar in 2015 bleek dat het aantal klachten tegen de politie fors was gedaald na invoering van bodycams. Maar hoe werkte dat? Misschien hoefden burgers minder vaak klachten in te dienen omdat de politie zich meer volgens het boekje gedroeg. Maar het kan ook dat burgers minder klachten indienden omdat ze wisten dat de beelden hun verhaal meteen konden weerleggen. Het zou zelfs kunnen komen doordat politiemensen die een bodycam dragen riskante confrontaties uit de weg gaan uit angst voor interne sancties als de beelden laten zien dat ze net iets te stevig optraden.
Eerlijk gezegd hebben we nog geen flauw idee welke van deze drie mechanismen werkzaam zijn. Of welke combinatie van mechanismen. Dat is een verbazingwekkende conclusie als je ziet hoeveel tientallen miljoenen de afgelopen jaren wereldwijd aan bodycams zijn uitgegeven.
Omdat we niet weten wat we moeten doen om te zorgen dat bodycams gaan werken, verschijnen er steeds vaker evaluaties waaruit blijkt dat het effect niet was zoals gehoopt. Eén ding kunnen we al wel concluderen: de kans op succes is nihil als je alleen maar een bodycam neerlegt op elk politiebureau zonder begeleiding, training en instructies voor het gebruik. Het tegenovergestelde is trouwens ook waar: als je een helder en haalbaar doel kiest en vervolgens alles doet om dat doel te bereiken, kunnen bodycams geweldig mooie resultaten opleveren. Het politiewerk kan in theorie dus zeker veel beter worden door bodycams, maar in de praktijk zien we dat nog veel te weinig.
Meta-evaluatie
Ik heb in de wetenschappelijke literatuur negen evaluaties aangetroffen die voldoende degelijk van opzet waren om mee te nemen in een meta-evaluatie. Die onderzoeken komen allemaal uit landen buiten Nederland: de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada. Wat kwam er uit die onderzoeken?
- In zeven van deze negen onderzoeken is gekeken of het aantal klachten tegen politiemensen daalde. Dat was het geval in vijf van die zeven onderzoeken (de daling was 14 tot 87 procent).
- Ook geweldsgebruik door de politie kan dalen door bodycams: dat lieten drie van de negen evaluaties zien (dalingen met 28 tot 75 procent). Twee evaluaties lieten geen verschil zien en de andere vier deden geen onderzoek naar geweld door de politie.
- Over de bruikbaarheid van opgenomen beelden voor opsporing weten we nog te weinig. Slechts twee van de bestudeerde evaluatierapporten rapporteerden positieve, zij het kleine, bijdragen van bodycams aan de strafrechtketen. In de andere onderzoeken werd niets over deze opbrengsten gezegd omdat het niet was onderzocht.
De context
Alle positieve resultaten zijn geboekt in de VS en niet in andere landen. Blijkbaar maakt het dus uit in welk land je bodycams gebruikt. Misschien is de relatie tussen politie en burgers in de VS anders dan in andere landen. Wellicht zijn er verschillen in beleidsmatige keuzes, technische specificaties of het juridisch kader. Het is de moeite waard dat nader uit te zoeken voordat de politie in Nederland besluit de bodycam aan de standaarduitrusting toe te voegen.
Beleid
Een bepalende factor voor het succes van bodycams is de richtlijn die aangeeft wanneer de bodycam aan moet. Is dat een keuze die elke individuele agent mag maken of zijn er situaties waarin de bodycam verplicht aan moet worden gezet? Een tweede cruciale beleidskeuze gaat over de vraag of het werken met de bodycam een vrijwillige keuze is of een verplichting. Die twee keuzes blijken grote gevolgen te hebben voor de effecten van bodycams.
Techniek
Minstens zo belangrijk als de beleidskeuzes zijn de technische specificaties van de bodycams. Kan je aan de buitenkant zien dat de bodycam aan staat? Zit er een scherm op waarop de burger zichzelf kan zien? Hoe opvallender de bodycam, hoe groter de kans dat mensen hun gedrag in positieve zin aanpassen. Het tegenovergestelde geldt ook: als niemand weet dat de politie bodycams draagt, zal het preventieve effect op burgers niet groot zijn.
Wetgeving
Ook het juridische kader is van belang. Hoe lang worden de beelden bewaard? Wie mogen de beelden bekijken en gebruiken? Waar mogen de beelden voor worden gebruikt: opsporingsonderzoek, collegiaal leren, afhandeling van klachten, beoordelingsgesprekken of interne onderzoeken? Mogen de beelden op Youtube worden gepubliceerd om te laten zien wat politiewerk inhoudt? Het antwoord op deze vragen heeft invloed op de manier waarop politiemensen de bodycams zullen gebruiken.
Proeftuinen in Nederland
Een belangrijke aanbeveling van mijn onderzoek is om in Nederland een onderzoeksprogramma te starten en de effecten van bodycams hier grondig te onderzoeken. Het doel is uitvinden hoe publiek en politie op de bodycams reageren, wat bodycams bijdragen aan waarheidsvinding, bewijsvoering, klachtafhandeling, het voorkomen van geweld tegen de politie en aan intercollegiaal leren.
Deze aanbeveling is overgenomen: de Nationale Politie gaat in 2017 en 2018 experimenten houden met bodycams om uit te zoeken hoe, waar, in welke situatie en op welke manier bodycams werken. Daarna wordt bepaald of bodycams aan de standaarduitrusting van de politie moeten worden toegevoegd. Er zijn 32 proeftuinen verspreid over alle eenheden.
In 2017 en 2018 kan ik in opdracht van Politie & Wetenschap twee proeftuinen begeleiden en evalueren: de Eenheid Amsterdam en de Landelijke Eenheid. De rapporten verschijnen in de tweede helft van 2018.
Download het boek
Het internationale literatuuronderzoek is beschikbaar als PDF en Ebook op de website www.politieenwetenschap.nl.
In de media:
De Correspondent: ‘We moeten eerst écht beter onderzoek doen voor we de politie massaal bodycams opspelden’
Parool: ‘Politie Amsterdam start proef met bodycams’
Algemeen Dagblad: ‘Iederéén heeft nu een bodycam’
Eindhovens Dagblad: ‘Amper straf voor man uit Nuenen dankzij bodycam agent’
DutchNews: ‘Police, rail workers fear bodycams could be used to monitor them’
KRO-NCRV De Monitor: ‘Bodycams al jarenlang verkeerd ingezet’
Eerste versie: 25 januari 2017 | Laatste update: 9 november 2017